بستر و مديريت آن در پرورش جوجه هاي گوشتي
از مسائل مهم در صنعت طيور بستري است كه طيور روي آن پرورش می‌یابد. كيفيت شرايط محيطي سالن بستگي به كيفيت بستر مورد استفاده دارد و اين امر در به دست آوردن حداكثر پتانسيل ژنتیکی طيور بسيار مهم است. مديريت بستر همانند مديريت نور، تهويه، تغذيه، آب و بهداشت حائز اهميت است و آگاهي كامل به نيازهاي طيور از لحاظ شرايط محيطي پرورش جهت مديريت صحيح لازم است. در يك مديريت خوب بايد طوري بستر را انتخاب کرد كه گله سالمي داشته باشيم. از آنجايي كه طيور بطور مداوم با بستر در تماس هستند، تأمین بستر مناسب و مديريت صحيح آن ميتواند در عملكرد حيوان و حداكثر کردن سود مؤثر باشد.
بستر شامل فضولات حيوان به علاوه موادي (مانند پوشال و غیره) است كه به عنوان بستر استفاده میشود. موادي كه به عنوان بستر مورد استفاده قرار مي گيرد بايد خصوصيات زير را داشته باشند.
1-جاذب رطوبت باشند؛ 2- سبك وزن باشند؛ 3- اندازه ذرات آنها متوسط باشد؛ 4- به سرعت خشك شوند؛ 5- نرم باشند، بطوري كه راحتي را براي پرنده تأمین كنند؛ 6- به سادگی در دسترس باشند؛ 7- از لحاظ اقتصادي داراي قيمت مناسب باشند؛ 8- عاري از گردوغبار و اسپورهاي كپك و آلودگي هاي شيميايي باشند؛ 9- سمّي نباشند و 10- درانتهای دوره به صورت كود قابل استفاده باشند.
خصوصيات بستر ايده آل
بستر ایده‌آل بايد: 1- زياد شل و زياد كپكي نباشد؛ 2- از لحاظ رطوبت در شرايط مناسب باشد (رطوبت ایده‌آل 20-30 درصد)؛ 3- سطح آمونياك آن پايين (كمتر از 20 واحد در میلیون) باشد؛ 4- اندازه ذرات آن منظم و يكسان باشد و 5- حداقل حشرات را داشته باشد.
انواع مواد بستر موجود
انتخاب درست مواد بستر مشكلات مديريتي بستر را كاهش ميدهد. امروزه موادي مانند تراشه هاي چوبِ نرم، پوسته برنج يا تركيبي از اين مواد مورد استفاده قرار ميگيرند. البته از مواد ديگري مانند كاه خُردشده گندم، چوب خُردشده ساقه ذرت، پوسته بادام زميني، خاك ارّه و روزنامه ها هم ميتوان استفاده کرد.
نقش‌های بستر در پرورش طيور
بستر به عنوان رقيق كننده مدفوع (بستر با مخلوط شدن با فضولات سبب رقیق شدن فضولات می شود)، جدا كننده طيور از رطوبت و سردي زمين و فراهم كننده گرما براي تخمير میکروارگانیسم‌ها عمل میکند. همچنین بخار شدن بخشی از رطوبت بستر، باعث میشود؛ گردوغبار ایجادشده در سالن اشباع شود و نشست کند.
مدیریت بستر
به طوركلي وقتي از مديريت بستر صحبت ميشود هدف اساسي کنترل سه عامل یعنی رطوبت بستر، آمونياك توليدي وpH بستر است.
رطوبت بستر
- رطوبت بستر در شرايط آرمانی حدود 25 تا 35 درصد است.
- زماني كه رطوبت بستر به پایینتر از 20 درصد برسد، سطح گرد و غبار و ارگانيسم هاي بیماری‌زا افزايش پيدا ميكند و منجر به ناراحتي هاي تنفسي از جمله آسپرژيلوس و التهاب كيسه هاي هوایی ميشود.
- بستر بسيار خشك سبب از دست رفتن آب بدن جوجه ها میشود.
- بستر خيس باعث ایجاد بوهاي نامطلوب، توليد گازهای مضر مثل آمونياک میشود. همچنین مشكل حشرات به ويژه مگس ها و پرهايِ خاكي شده را بوجود می آورد و باعث زخم هاي پا، گرفتگي سينه و سوزشهاي پوستي و تاولهاي سينه اي و کاهش كيفيت لاشه میشود.
- بستري كه بوي کپک‌زدگی بدهد و يا بسيار خيس باشد و یا گردوغبار زيادی داشته باشد، بايد از جايگاه پاك شود.
- با رسیدن رطوبت نسبي جایگاه به 70 درصد، بستر شروع به خيس شدن ميكند. بنابراین بايد رطوبت نسبي جايگاه بين 50 تا 70 درصد حفظ شود. در كل رطوبت بالاي بستر سبب كمك به توليد نيتروژن و اسيد اوريك و در نهايت آمونياك توسط باكتريها مي شود.
عوامل مؤثر در خيس شدن بستر عبارتند از:
1- عوامل محيطي
- نفوذ رطوبت به داخل سالن مانند ورود باران به جايگاه طيور
- مدیریت نادرست آبخوريها و نشت آب از آبخوريها
- بيماريهاي مؤثر در ايجاد اسهال طيور شامل:
الف) کوكسيديوز: عفونت كوكسيدي بهطور مستقيم به سيستم گوارشي آسيب ميرساند و سبب مدفوع آهكي ميشود.
ب) عفونت باكتريايي: اشرشياكلي، كاميلوباكترياها، سالمونلاها، اسپيروكتها، كلستريديوم، پرفرینژنس باعث آنتریت ميشوند.
ج) عفونت‌های ويروسي: رئوويروسها، آدنوويروسها و ديگر عوامل ويروسي که ميتوانند باعث ایجاد اسهال در پرنده شوند.
2- عوامل تغذيه اي
- عدم جذب تركيبات كربوهيدراتی: عدم جذب ترکیبات پلي ساكاريدهاي غير نشاسته اي در گندم (آرابینوزایلان) و جو (گلوکان) در روده سبب افزایش دفع آب میشود.
- پروتئين خوراک: كيفيت پروتئيني مواد خوراكي روي بستر تأثیر مي گذارد. در كنجاله سويا كربوهيدراتهایي وجود دارد كه ميتواند نحوه تخمير در روده كور را تحت تأثیر و تعداد دفع فضولات را افزايش دهد. علاوه بر سويا مصرف پودر ماهي به علت وجود آمينهاي بيوژنيك مانند تريپتوفان، بيوتراپسين و غيره سبب اسهال مختصري در طيور ميشود.
- مايكوتوكسين ها: غذاي كپك زده حاوي مايكوتوكسين سبب توليد اسهال میشود.
- چربي: سطوح بالاي چربي در جيره، به ويژه چربيهايي كه از لحاظ قابليت هضم پايين هستند سبب ایجاد لايه سطحی روي بستر میشوند كه اين امر سبب كاهش تردي و شكنندگي بستر ميشود و در نهايت سبب چسبندگي فضولات در پرنده ميشود.
3- عوامل مؤثر در افزايش مصرف و دفع آب
- مصرف بالاي موادمعدني (افزايش مصرف سديم، کلر، پتاسيم، سولفات در جيره و آب)
- ناخالصي هاي معدني و شيميايي آب
- مايكوتوكسين ها كه سبب اختلال در عملكرد كليه و دفع زياد آب ميشود.
- بيماريهاي كليوي
- برنامه هاي تغذيه اي مثل محدوديت غذايي
سطح آمونياك توليد شده از بستر
از مهم‌ترین مشكلات در جايگاه هاي با بستر خيس، توليد آمونياك است. مديريت بستر، کليدي جهت كاهش اين عيب است. سه عامل اصلي مورد نياز جهت توليد آمونياك در جايگاه طيور كود، گرما و رطوبت است. رطوبت بالا همراه با دما سبب تحريك رشد باكتري هاي تجزيه كننده مواد آلي میشود و در نتيجه آمونياك زيادي توليد ميشود. خيسي بستر و آزاد شدن آمونياك مي تواند سبب ايجاد عوارضي مانند آسيت، ناراحتي هاي تنفسي و گوارشي شود. جدول زير سطوح و اثرات آمونياك را نشان مي دهد.
بيشتر توليد كنندگان نمي توانند آمونیاک کمتر از 50 بخش در میلیون (پیپیام) را احساس کنند. معمولاً افراد آمونياك حدود 20 پی پی ام را تشخيص ميدهند ولی زمانيكه فرد مدت زیادی را در مرغداری بماند به تدريج حساسيت خود را نسبت به تشخيص آمونياك از دست ميدهد. بطور كلي آمونياك بالاي 50 پی پی ام سبب كاهش رشد و عملكرد طيور ميشود. بايد توجه داشت كه در برخي منابع سطح قابل تحمل آمونياك در آشيانه طيور حدود 15 پی پی ام بیان شده است، که اين امر نشان دهنده لزوم دقت درمورد آمونياك است.
pH بستر
pHبستر يك عامل مهم در كيفيت آن است. در حالت كلي pHبستر قليايي و در حدود 7.5 تا 8.5 است. بيشتر باكتري ها به ويژه باكتري هاي توليد كننده آمونياك در pH بالاي 7 بهترين رشد را دارند در حاليكه در pH4 رشد آنها بسيار كم است. رشد مخمرها درpH اسیدی آرام است، بنابراین كاهشPH بستر تا حدود چهار يا پایینتر باعث كنترل ميكروارگانيسم ها ميشود. با افزايشpH بستر غلظت آمونياك تمايل به افزايش دارد. آزادسازي آمونياك زماني كهPH بستر زير 7 باشد كمتر صورت ميگيرد. در صورتيكه درpH بالاي 8 آزادسازي آمونياك افزايش پيدا ميكند (Reece et al, 1985). در گذشته هدف اصلي استفاده از اصلاح كلي بستر كنترل سطح آمونياك بوده است، ولي امروزه اين مواد با هدف بهبود كيفيت بستر و افزايش عملكرد صورت میگیرد. از موادي كه جهت اصلاح بستر استفاده ميشود ميتوان سولفات آلومنيوم، بيوسولفات سديم و غیره را نام برد.
توصیه های کلیدی درمورد مدیریت بستر
- رطوبت بستر در شرايط ايده ال حدود 25 تا 35 درصد باشد.
- زماني كه رطوبت بستر پایینتر از 20 درصد برسد، به صورت دستی رطوبت جهت کاهش گردوخاک به سالن اضافه شود.
- جهت جلوگیری از خشکی زیاد بستر، کلريد منيزيم اضافه شود.
- با تنظیم سیستم گرمایشی، تهویه و جلوگیری از خیسی بستر، مشكل حشرات بويژه مگس ها و پرهايِ خاكي شده، زخم هاي پا، گرفتگي سينه و سوزش هاي پوستي و تاول هاي سينه اي را کاهش دهید.
- بستري كه بوي كپك زدگي بدهد و يا بسيار خيس باشد و یا گردوغبار زياد داشته باشد، بايد از جايگاه پاك و خارج شود.
- رطوبت نسبي سالن بين 50 تا 70 درصد حفظ شود.
